НАҚШ ВА АҲАМИЯТИ КОНСТИТУТСИЯ ДАР ТАҲКИМИ ДАВЛАТДОРИИ МИЛЛӢ ДАР ДАВРОНИ ИСТИҚЛОЛ
05.11.2025
НАҚШ ВА АҲАМИЯТИ КОНСТИТУТСИЯ ДАР ТАҲКИМИ ДАВЛАТДОРИИ МИЛЛӢ ДАР ДАВРОНИ ИСТИҚЛОЛ
Конститутсия санади муқаддас ва асосии ҳар як давлат аст, ки пояҳои сиёсӣ, ҳуқуқӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии ҷомеаро муайян мекунад. Маҳз Конститутсия самти ҳаракати давлатро дар роҳи демократия, адолат, ва ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон муқаррар менамояд. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин санади бунёдӣ рӯзи 6 ноябри соли 1994 бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардид. Ин сана дар таърихи давлатдории тоҷикон ҳамчун рӯзи таърихӣ ва ибтидои марҳалаи нави рушди давлат ва ҷомеа сабт гардидааст.
Баъд аз ба даст овардани истиқлоли давлатӣ 9 сентябри соли 1991 Тоҷикистон ба марҳалаи нави таърихӣ ворид шуд. Лозим буд, ки барои давлат ва ҷомеаи нав қонуни асосӣ таҳия гардад, ки муносибатҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоиро танзим кунад. Конститутсияи соли 1994 ба ин талабот ҷавоб дод ва Тоҷикистонро ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоӣ эълон намуд. Ин панҷ принсип пояи тамоми сиёсати давлатӣ ва ҳуқуқии кишвар гардиданд.
Яке аз муҳимтарин дастовардҳои Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ин эътирофи ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ҳамчун арзиши олӣ мебошад. Дар моддаҳои 5 то 47-и Конститутсия тамоми маҷмӯи ҳуқуқҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии инсон муфассал баён гардидааст. Онҳо, аз ҷумла, ҳуқуқ ба ҳаёт, озодии сухан, виҷдон, матбуот, иштирок дар ҳаёти сиёсӣ, таълим, меҳнат, ҳифзи иҷтимоӣ ва моликиятро дар бар мегиранд. Дар асоси ин меъёрҳо, давлат ӯҳдадор аст, ки шароити мусоид барои амалӣ гардидани ҳуқуқҳои шаҳрвандон фароҳам оварад. Аз ин рӯ, Конститутсия на танҳо санади ҳуқуқӣ, балки кафили озодӣ, баробарӣ ва адолати иҷтимоӣ мебошад.
Мафҳуми давлати ҳуқуқбунёд маънои онро дорад, ки қонун дар ҳамаи соҳаҳо боло ва роҳнамо аст. Ҳокимияти давлатӣ, мақомоти иҷроия, судҳо ва шаҳрвандон бояд мутобиқи Конститутсия ва қонун амал кунанд. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон бо муқаррар намудани тақсими ҳокимият ба се шоха — қонунгузор, иҷроия ва судӣ, кафолати татбиқи принсипи «болоии қонун» гардид. Ин тақсимот имконият дод, ки байни мақомоти давлатӣ тавозуни ҳокимият таъмин гардад ва ҳеҷ як сохтор аз доираи салоҳиятҳои худ берун наравад. Ин усул кафили адолат, шаффофият ва масъулияти давлатдорӣ мебошад.
Давлати демократӣ бе Конститутсияи қавӣ ва озодиҳои сиёсӣ вуҷуд дошта наметавонад. Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон омадааст, ки халқ сарчашмаи ягонаи ҳокимият аст. Ин меъёр маънои онро дорад, ки ҳар як шаҳрванд ҳақ дорад дар идоракунии давлат бевосита ё тавассути намояндагони худ иштирок намояд. Системаи интихобот, раъйпурсӣ ва фаъолияти ҳизбҳои сиёсӣ дар асоси Конститутсия ба роҳ монда шудааст. Ин имконият фароҳам овард, ки шаҳрвандон дар қабули қарорҳои муҳими сиёсӣ ва идоракунии давлат саҳм гузоранд. Ҳамчунин, Конститутсия барои рушди озодии матбуот, ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ замина гузошт.
Қабули Конститутсия дар як давраи бисёр ҳассос замони ҷанги шаҳрвандӣ сурат гирифт. Он нақши муҳиме дар барқарор шудани оромиҳо, сулҳ ва ваҳдати миллӣ бозид. Дар моддаи 8 таъкид мегардад, ки «дар Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияти ҳар гуна ҳизб ва ҳаракате, ки миллат, нажод, дин ва мазҳабро пароканда мекунад, манъ аст». Ин меъёр ҳамчун кафили ваҳдат ва амнияти миллии кишвар хизмат мекунад.
Имрӯз Конститутсия барои наслҳои ҷавон рамзи ягонагӣ ва ҳувияти миллӣ мебошад. Он тамоми шаҳрвандони Тоҷикистонро новобаста ба миллату забон ва дину мазҳаб дар зери парчами ягонаи қонун ва давлат муттаҳид месозад. Бо гузашти вақт ва тағйирёбии муносибатҳои иҷтимоиву иқтисодӣ, Конститутсия низ такмил ёфт. Тағйиру иловаҳои солҳои 1999, 2003 ва 2016 имконият доданд, ки низоми сиёсии кишвар бо талаботи замони муосир мутобиқ гардад. Дар натиҷаи ин ислоҳот, мақомоти судӣ мустақилтар шуданд, ҳуқуқҳои шаҳрвандон васеъ гардиданд, ва низоми демократӣ такмил ёфт. Ҳоло Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз устувортарин ва пурмуҳтавотарин конститутсияҳо дар Осиёи Марказӣ ба шумор меравад.
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо санади ҳуқуқӣ, балки рамзи истиқлолият, ваҳдат, адолат ва шукуфоии миллӣ мебошад. Он заминаи асосии ташаккули давлати ҳуқуқбунёд ва демократиро гузошта, барои таъмини озодии инсон, болоравии фарҳанги ҳуқуқӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ хизмат мекунад. Ҳифз ва риояи Конститутсия вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди кишвар аст. Зеро маҳз тавассути иҷрои содиқонаи меъёрҳои он давлат устувор, миллат муттаҳид ва ҷомеа пешрафта мегардад. Дар шароити ҷаҳонишавӣ ва таҳаввулоти ҷаҳонӣ, арҷгузорӣ ба Конститутсия ва татбиқи устувори меъёрҳои он кафили пойдории давлати ҳуқуқбунёд, таҳкими демократия ва рушди устувори Тоҷикистон мебошад.
ДИЛНОЗА Сангмадова – мутахассиси раёсати тарбияи
ДТТ ба номи академик М.С.Осимӣ
Ҳамкориҳо
