ҲАСТИИ ЗАБОНИ ТОҶИКӢ ҲАМЧУН МАҲАКИ АСОСИИ ДАВЛАТДОРӢ ВА ПОЙДОРИИ МИЛЛАТ
04.10.2025
ҲАСТИИ ЗАБОНИ ТОҶИКӢ ҲАМЧУН МАҲАКИ АСОСИИ ДАВЛАТДОРӢ ВА ПОЙДОРИИ МИЛЛАТ
Забони миллӣ на танҳо воситаи муошират, балки рукни асосии ҳастии ҳар миллат ба шумор меравад. Забони тоҷикӣ, ки мероси фаровони таърихиву фарҳангии халқи тоҷик мебошад, дар тӯли ҳазорсолаҳо ҳамчун омили ҳувияти миллӣ ва муқовимат ба омилҳои хориҷӣ нақши муҳимро иҷро кардааст. Ин забон на танҳо ҳамчун воситаи муошират, балки ҳамчун омили эҷод ва ташаккули фарҳанг, адабиёт, илму дониш ва анъанаҳои маънавии миллат хизмат мекунад. Ҳастии забон, устувории он ва тавсеаи доираи истифодаи он ҳамчун нишонаи ҳастӣ ва мавҷудияти миллати тоҷик рисолати таърихӣ дораду онро иҷро мекунад.
Дар замони ҷаҳонишавӣ, ки тамоюлҳои ҷаҳонӣ ба ҳамгироии фарҳангҳо ва забонҳо боис мешаванд, ҳифзи забонҳои миллӣ яке аз масъалаҳои аввалиндараҷа мебошад. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, борҳо таъкид намудаанд, ки забони давлатӣ омили ягонагии миллӣ ва нишонаи шинохти ҳар як фарди миллат мебошад. Дар яке аз суханрониҳояшон ба муносибати Рӯзи забони давлатӣ Сарвари давлат иброз доштанд: “Забон на танҳо василаи муошират, балки воситаи пойдории фарҳанг ва ҳастии миллат мебошад. Ҳифз ва тавсеаи забони тоҷикӣ қарзи ҳар фарди миллат аст ва ин масъала бояд ҳамчун омили муҳими давлатдории миллӣ ҳифз гардад.”
Ҳамин тариқ, ҳастии забони тоҷикӣ ба таври мустақим бо нигоҳдории арзишҳои таърихӣ ва фарҳангии миллат алоқаманд аст. Забони модарӣ воситаи пайванди наслҳо мебошад, ки бо он на танҳо фарҳанг ва адабиёт, балки андешаҳо, арзишҳо ва ҳувияти миллии миллат ба наслҳои оянда интиқол меёбад. Дар даврони ҷаҳонишавӣ, ки забонҳои бузург ва серистифода мавқеи қавӣ пайдо мекунанд ва таъсири фарҳангҳои хориҷӣ ба фарҳанги миллӣ эҳтимол дорад, барои забони тоҷикӣ зарур аст, ки роҳҳои ҳифз ва рушдро ба таври систематикӣ ҷустуҷӯ намояд.
Аз ҷумла, роҳи аввали ҳифзи забон ин таълими он дар тамоми сатҳҳои таҳсилот мебошад. Дар мактабҳо ва муассисаҳои таълимии ҷумҳурӣ забони тоҷикӣ бояд ҳамчун забони асосӣ ва расмӣ омӯзонида шавад. Ин на танҳо дониши забонӣ, балки маърифати фарҳангӣ ва эҳсоси ифтихори миллӣ дар кӯдакон ва наврасонро ба вуҷуд меорад.
Дуюм, нашри асарҳои илмӣ ва адабӣ ба забони тоҷикӣ барои тавсеаи доираи истифодабарандагони он аҳамияти калон дорад. Асарҳои муосири илмӣ, китобҳо, мақолаҳо ва журналҳо бояд бо забони модарӣ мунтазам таҳия ва нашр гарданд, то ки забон ҳамеша дар арсаи илмӣ ва фарҳангӣ фаъол бошад.
Сеюм, истифодаи забони тоҷикӣ дар расонаҳо, шабакаҳои иҷтимоӣ ва технологияҳои муосир нақши калидӣ дорад. Дар даврони ҷаҳонишавӣ, ки иттилоот босуръат паҳн мешавад, дарки аҳамияти забон дар шабакаҳои рақамӣ ва интернет барои ҳифзи он муҳим аст. Ба ин маънӣ, барномаҳо, блогҳо, мубоҳисаҳо ва видеоҳо бо забони тоҷикӣ бояд афзоиш ёбанд, то забон на танҳо ҳамчун забони расмӣ, балки ҳамчун забони муошират ва эҷод дар ҷомеа фаъолона истифода шавад.
Ҳамчунин, баргузории чорабиниҳо ба муносибати Рӯзи забони давлатӣ ва дигар ҷашнҳои миллӣ барои рушди фарҳанг ва ҳифзи забон аҳамияти калон дорад. Ин чорабиниҳо натанҳо ба хотири таҷлил ва бузургдошти забон, балки барои баланд бардоштани маърифати забонӣ ва ташвиқи истифодаи он дар байни ҷомеа хизмат мекунанд. Ширкати васеи аҳолӣ дар чунин чорабиниҳо, ки метавонад дар шакли озмунҳои шеър, нишастҳои адабӣ ва конфронсҳои илмӣ баргузор гардад, ҳисси масъулият ва ифтихори миллӣ ба забони модариро тақвият медиҳад.
Дар ҳифзи забон нақши давлат ва ниҳодҳои фарҳангӣ низ ниҳоят муҳим аст. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон” мавқеи қонунии забонро таъмин намуда, ҳуқуқи ҳар шаҳрвандро дар истифодаи забони модарӣ муайян мекунад. Ин қонун омили таъмини дастрасии тамоми табақаҳои ҷомеа ба таҳсил ва фаъолияти иҷтимоӣ бо забони тоҷикӣ мебошад.
Аз нуқтаи назари фарҳангӣ ва маънавӣ, ҳифзи забони тоҷикӣ ҳамчунин ба эҳёи адабиёт ва таҳкими фарҳанги миллӣ мусоидат мекунад. Нашри асарҳои классикӣ ва муосир, таълими онҳо дар муассисаҳои таълимӣ ва таблиғи онҳо дар ҷомеа заминаи пойдории забон ва фарҳангро таъмин мекунад. Ҳифзи забон маънои ҳифзи ҳастии миллатро дорад, зеро забон василаи асосии ифодаи андеша, арзиш ва ҳисси миллӣ мебошад.
Дар замони ҷаҳонишавӣ, ки омилҳои хориҷӣ ва забонҳои байналмилалӣ таъсири зиёд доранд, аҳамияти ҳифзи забони тоҷикӣ бештар ба назар мерасад. Ташкили марказҳои илмӣ оид ба забон ва адабиёти тоҷик, баргузории курсҳои омӯзиши забон, ҳамкорӣ бо муассисаҳои илмии хориҷӣ барои таҳқиқи забон ва эҷоди барномаҳои таълимӣ бо забони модарӣ аз роҳҳои дигари ҳифз ва тавсеаи забони миллӣ мебошанд.
Дар маҷмӯъ, ҳастии забони тоҷикӣ натанҳо масъалаи илмию фарҳангӣ, балки масъалаи давлатдорӣ ва пойдории миллат аст.
Ҳифз ва тавсеаи он дар замони ҷаҳонишавӣ ба кӯшиши ҳамаҷониба, ҳам аз ҷониби давлат ва ҳам аз ҷониби ҷомеа ниёз дорад. Забони тоҷикӣ бояд ҳамчун рукни асосии ҳастии миллӣ, омили эҷоди фарҳанг ва василаи муоширати илмӣ ва иҷтимоӣ ҳифз карда шавад, то ки наслҳои оянда низ бо ифтихори миллӣ ва эҳсоси ҳувияти фарҳангӣ зиндагӣ кунанд.
САИДЗОДА Хушдил – н.и.т., дотсент,
мудири кафедраи электротаъминкунии ДТТ ба номи академик М.С. Осимӣ
Сотрудничество
