ПАЙВАНДИ ПАРЧАМИ МИЛЛӢ БО АРЗИШҲОИ ТАЪРИХӢ ВА ФАРҲАНГИ ТОҶИКОН
25.11.2025
ПАЙВАНДИ ПАРЧАМИ МИЛЛӢ БО АРЗИШҲОИ ТАЪРИХӢ ВА ФАРҲАНГИ ТОҶИКОН
Парчам ҳамчун рамзи давлатдорӣ аз қадим то имрӯз дар ҳаёти сиёсию фарҳангии миллатҳо мавқеи хоса дорад. Ҳар як халқ аз рангҳо ва нишонаҳои миллӣ барои ифодаи ормонҳои таърихӣ, арзишҳои фарҳангӣ ва ҳувияти худ истифода мебарад. Барои миллати тоҷик, ки дорои тамаддуни чандинҳазорсола, давлатдории куҳан ва осори пурғановати фарҳангӣ мебошад, Парчами давлатӣ танҳо як рамз нест — балки таҷассуми ҳастӣ, худшиносӣ, нангу номус ва шарафи миллӣ аст.
Баъди ба даст овардани Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон масъалаи таъсиси рамзҳои давлатӣ, аз ҷумла Парчами давлатӣ, ба маркази диққати давлат ва мардум қарор гирифт. Санаи 24 ноябри соли 1992 дар Иҷлосияи XVI Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаҳри Хуҷанд Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид. Ин рӯйдод на танҳо оғози марҳалаи нави давлатдорӣ, балки тавлид гардидани рамзи муттаҳидкунандаи миллат дар давраи пурошӯби таърих буд. Бинобар ин, ҳамасола 24 ноябр ҳамчун Рӯзи Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷашн гирифта мешавад.
Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мутобиқи модаи 3 Парчамро яке аз рамзҳои асосии давлат дониста, онро баёнгари Истиқлол, соҳибихтиёрӣ, ваҳдат ва ҳувияти миллӣ эътироф мекунад. Дар тарҳи Парчам ҳар як ранг ва ҳар як рамз дорои маънои амиқи таърихӣ ва фарҳангӣ мебошад, ки решаҳои он ба давраҳои ориёӣ, давлатдории Сомониён ва ҷаҳонбинии мардумони тоҷик бармегардад. Чунонки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид намудаанд: “Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҷассуми орзую омоли ҳазорсолаи миллат ва рамзи пойдории давлатдории миллии мост”.
Анъанаи парчамдории тоҷикон аз давраҳои қадим сарчашма мегирад. Дар сарчашмаҳои таърихӣ ва осори бостоншиносӣ аз давлати Суғду Бохтар, Сосониён, Кушониён ва дигар давлатҳои ориёӣ нишонаҳои рамзӣ, офтоб, моҳ, аждаҳо, аломат ва ливоҳои ранга зикр шудаанд. Парчамҳо дар ин давраҳо рамзи ҳокимият, шукӯҳи давлат, ҷасорат ва ҳимояи сарзамин будаанд.
Дар “Шоҳнома”-и Абулқосим Фирдавсӣ, ки яке аз маъруфтарин сарчашмаҳои таърихию фарҳангии тоҷикон аст, достони Коваи оҳангар ҷой дорад. Ӯ аз матои дар тан доштаро, ки «Дирафши Ковиёнӣ» ном гирифт, парчами мубориза сохт ва мардумро бар зидди зулм муттаҳид кард. Ин дирафш садсолаҳо ҳамчун рамзи давлатдорӣ ва ҳиммати миллӣ шинохта мешуд. Маҳз ҳамин анъанаҳои рамзидиҳӣ ба давлатдории баъдии тоҷикон таъсири амиқ гузоштанд.
Дар давраи Сомониён (асрҳои IX–X), ки поягузори давлати миллии тоҷикон маҳсуб меёбад, парчами заррин ва сурх рамзи соҳибдавлатӣ, шуҷоат ва ваҳдати сиёсӣ буд. Муаррихон бар он назаранд, ки парчами Сомониён рамзи офтоб, нуру равшанӣ ва адолати давлатдориро таҷассум мекард. Ин замон давраи эҳёи забони форсии тоҷикӣ, фарҳанг, адабиёт ва ҳамин тавр рамзҳои миллӣ буд. Ҳамин пайванди таърихӣ нишон медиҳад, ки Парчами имрӯзаи Тоҷикистон идомаи мантиқии анъанаи ҳазорсолаи давлатдории тоҷикон аст.
Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз се рахи уфуқии сурх, сафед, сабз ва дар миёна тоҷ ва ҳафт ситора иборат мебошад. Ҳар як унсур дорои маънои рамзии амиқест, ки ба ҷаҳонбинии таърихӣ ва фарҳангии тоҷикон иртибот дорад.
Ранги сурх - рамзи шуҷоату далерӣ, ҷангҳои озодихоҳонаи гузаштагон, қаҳрамонӣ ва иродаи матин мебошад. Дар фарҳанги ориёӣ, ранги сурх ҳамчунин нишонаи нерӯ, гармӣ, қувват ва ваҳдат ба ҳисоб мерафт. Бархе муҳаққиқон ин рангро ба рамзи давраи муқовимат, муборизаҳои миллӣ ва ғурури давлатдорӣ нисбат медиҳанд.
Ранги сафед - рамзи покӣ, ростӣ, адолат, нияти нек ва сулҳу субот мебошад. Ин ранги маърифат ва нур маҳсуб мегардад. Сафед рамзи кӯҳҳои барфпӯши Тоҷикистон, ки қисми муҳими табиати кишварро ташкил медиҳанд, мебошад. Дар анъанаҳои фарҳангии тоҷикон сафед ҳамеша аломати муқаддас будан, нияти соф ва шодӣ аст.
Ранги сабз - рамзи табиат, кишоварзӣ, зиндагӣ ва сабзиш мебошад. Сабз рамзи иртиботи инсон бо замин ва меҳнати созанда аст. Ҳамчунин дар фарҳанги мардуми минтақа, ранги сабз нишонаи эҳё, ҳаёти нав, сабзиши маънавӣ ва некбинӣ мебошад.
Дар маркази Парчам тоҷи тиллоранг ва ҳафт ситора ҷой гирифтаанд. Тоҷ аз нигоҳи рамзшиносӣ маънои соҳибдавлатӣ, истиқлол, музаффарият ва ҳимояти давлат аз миллатро ифода мекунад. Ҳамзамон тоҷ рамзи номи Тоҷикистон мебошад.
Ҳафт ситора бошад, яке аз рамзҳои қадимаи фарҳанги тоҷикон аст. Рақами «ҳафт» дар фарҳанги ориёӣ ва таърихи тоҷикон рақами муқаддас ҳисоб мешавад: ҳафт қабати осмон, ҳафт иқлим, ҳафт муъҷиза, ҳафт дарё, ҳафт сайяр, ҳафт минтақаи таърихии тоҷикон. Ҳамин тавр, тарҳи Парчами Тоҷикистон маҷмӯи ҷаҳонбинии ориёӣ ва арзишҳои миллиро дар худ таҷассум мекунад.
Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шуравӣ ва ба даст овардани истиқлоли давлатӣ, Тоҷикистон ба марҳилаи нав, вале бисёр душвори таърих қадам гузошт. Дар ҳамин шароит Парчами миллӣ ҳамчун рамзи ягонагии миллат ва пояи давлатдорӣ қабул гардид. Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баъд аз қабули Парчами давлати тозаистиқлол таъкид мекунанд: «Парчами миллӣ моро ба ваҳдат ва созандагӣ даъват мекунад ва нерӯи маънавии миллатро муттаҳид месозад.»
Дар даврони соҳибистиқлолӣ Парчами давлатӣ дар тамоми соҳаҳо — сиёсӣ, илмӣ, фарҳангӣ, варзишӣ ва иқтисодӣ — ба рамзи муваффақият ва пешравӣ табдил ёфт. Вақте варзишгарони тоҷик дар мусобиқаҳои байналмилалӣ ғолибият ба даст меоранд ва Парчами Тоҷикистон парафшон мешавад, ин лаҳза барои мардум эҳсоси ифтихор ва худшиносии миллиро бештар устувор мегардонад.
Анъанаи эҳтиром ба парчам дар фарҳанги тоҷикон решаи амиқ дорад. Дар давраҳои гуногуни таърих, ҳатто вақте ки кишвар таҳти ҳукмронии дигарон буд, дар шеъру достонҳо, дар фолклор ва дар зеҳни мардум идеяи парчам ва давлатдории миллӣ зинда монд. Масалан ҳаким Фирдавсии бузург менависад:
Парчами мо худ сари болои миллат гаштааст,
Қудрати озодагонро авҷи ҳиммат гаштааст.
Дар фарҳанги тоҷикон парчам рамзи ифтихор, шукӯҳ, нангу номус ва масъулияти ватандорӣ ба шумор меравад. Парчами Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо рамзи давлати муосир, балки такя ба таърих, фарҳанг, давлатдорӣ ва ҷаҳонбинии ҳазорсолаи тоҷикон аст. Ин пайванди таърихӣ моҳияти зерини Парчамро ташкил медиҳад:
1. Пайванди фарҳангӣ – рангҳои сурх, сафед, сабз, тоҷ ва ҳафт ситора бо анъанаҳои ориёӣ мувофиқат доранд;
2. Пайванди таърихӣ – аз Дирафши Ковиён то Парчами Сомониён ва Парчами имрӯза, ки пайвасти рамзшиносии давлатдорӣ ҳифз шудааст;
3. Пайванди миллӣ – Парчам унсури ягонагии тамоми тоҷикон дар дохил ва хориҷи кишвар ба ҳисоб меравад;
4. Пайванди маънавӣ – Парчам зодгоҳи маънавии миллатро инъикос менамояд: сухан, адабиёт, фарҳанг ва тамаддуни тоҷикӣ;
5. Пайванди давлатдорӣ – истиқлоли давлатӣ бе рамзҳои миллӣ маънои пурра надорад; Парчам сутуни давлатдории мустақили Тоҷикистон аст.
Аз ин рӯ, эҳтиром ба Парчам, гиромидошт ва парафшон нигоҳ доштани он вазифаи ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон мебошад. Зери ин парчам миллат ба ояндаи дурахшони худ қадам мегузорад ва пояҳои давлатдории миллӣ боз ҳам мустаҳкам мегарданд.
Султонзода Шерхон – мудири кафедраи нерӯгоҳҳои электрикии
ДТТ ба номи академик М.С.Осимӣ
Сотрудничество
