Таджикский технический Университет имени академика М.С.Осими

Ҷаҳонишавии муосир дар домони худ мушкилоти зиёд мепарварад ва дар он мушкилоти норасоии оби нӯшокӣ муҳим арзёбӣ гардида, кайҳост, ки ба масъалаҳои сиёсӣ мубаддал ва борҳо сабаби баҳс ва муноқишаи байни деҳаҳо, шаҳрҳо ва давлатҳо гаштааст. Зиёдшавии аҳолӣ, тағйирёбии иқлим ва ифлосшавии манбаъҳои обӣ мушкилоти камшавӣ ва норасоии оби нӯшокиро дучанд мегардонад. Ин мушкилот содда набуда, оқибати нохуб ва хатарнок барои иқтисодиёт ва саломатии аҳолӣ, давлатҳоро дорад, ки Тоҷикистони азизи мо аз он дар канор нест.

Аз ин лиҳоз ҳамчун як фарди ҷомеа ва сокини шаҳри Душанбе хомӯшӣ ва бетарафиро роҷеъ ба мушкилоти вобаста ба обро, ки дар байни бархе аз аҳолӣ дида мешавад, ихтиёр карда наметавонам. Бояд қайд намуд, ки мушкилоти зиёди ҷомеа аз паст будани сатҳи дониш ва маърифати экологии аҳолӣ сарчашма мегирад. Мавҷуд будани захираҳои обӣ дар навбати худ сармояи зиёдро ҷиҳати таъмин намудани хизматрасониҳои обтаъминкунӣ талаб менамояд.

Соли 2017-ум 71% аҳолии курраи Замин (5,3 миллиард нафар) аз хизматрасониҳои обтаъминкунӣ истифода намудаанд, ки бо риояи чорабиниҳои бехатарӣ, яъне аз манбаъҳои ифлосшавӣ ҳифз ва ба мардум дастрас гардидааст. 90% аҳолии ҷаҳон (6,8 миллиард нафар) ҳадди аққал аз хизматрасониҳои оддӣ истифода намудаанд. Хизматрасониҳои оддӣ дар ин ҷо маънои истифода аз манбаи такмил наёфтаи оби нӯшокиро дорад, ки барои гирифтани об аз он на бештар аз 30 дақиқа вақт сарф мешавад. 785 миллион нафар одамон ҳатто бо хизматрасониҳои оддии таъминоти оби нӯшокӣ таъмин карда намешаванд, ки аз ин шумора 144 миллион нафар ба манбаъҳои обҳои рӯйизаминӣ вобастагӣ доранд [1].

Дар саросари ҷаҳон ҳадди ақал 2 миллиард нафар аз манбаъҳои оби нӯшокии ифлос истифода мебаранд. Оби олуда метавонад бемориҳо, аз қабили дарунравӣ, вабо, дизентерия, таби домана ва полиомелитро интиқол диҳад. Аз рӯйи арзёбиҳо бинобар ифлос будани обҳои ошомиданӣ ҳамасола 485,000 нафар аз бемории дарунрав ба ҳалокат мерасанд. То соли 2025 нисфи аҳолии курраи Замин дар минтақаҳое зиндагӣ хоҳанд кард, ки сатҳи обашон баланд аст [1, 2].

Дар кишварҳои сусттараққикарда 22% муассисаҳои тиббӣ бо об таъмин нестанд, 21% ба талаботи санитарӣ ҷавобгӯ нестанд ва 22% хизматрасонии идоракунии партовҳоро надоранд [3, 4].

Нодуруст идоракунии обтаъминкунӣ ва ё надоштани ҳолати санитарӣ ё набудани онҳо барои саломатии одамон хавфи зиёд меорад. Ин алалхусус ба муассисаҳои тандурустӣ дахл дорад, ки ҳам беморон ва ҳам кормандон ҳангоми мавҷуд набудани хизматрасонии обтаъминкунӣ, санитария ва беҳдошт ба хавфҳои иловагии сироят ва беморӣ дучор мешаванд. Дар саросари ҷаҳон 15% беморон ҳангоми дар беморхона буданашон сироят меёбанд ва ин нишондиҳанда дар кишварҳои камбизоат хеле назаррас мебошад. Тозакунии партовобҳои коммуналӣ ва истеҳсолӣ ва кишоварзӣ маънои онро дорад, ки оби нӯшокие, ки миллионҳо одамон истифода мебаранд, дорои сатҳи хатарноки олудашавӣ ё ифлосшавӣ бо маводи кимиёвӣ мебошанд [5, 6].

Мушкилоти дигаре, ки норасоии обро дучанд мегардонад. Тағйирёбии иқлим, афзоиши норасоии об, афзоиши аҳолӣ, тағйирёбии демографӣ ва шаҳрсозӣ аллакай барои системаҳои обтаъминкунӣ мушкилот пеш овардааст. То соли 2025 нисфи аҳолии курраи Замин дар минтақаҳои аз об танқисидошта зиндагӣ хоҳанд кард.

Айни замон яке аз стратегияҳои муҳим истифодаи дубораи партовобҳо бо мақсади барқарор кардани об, маводи ғизоӣ ё энергия мебошад. Кишварҳо ҳар чӣ бештар партовобҳоро барои обёрӣ истифода мебаранд – дар кишварҳои рӯ ба тараққӣ он 7% заминҳои обёришавандаро ташкил медиҳад. Аммо агар обёрӣ дуруст иҷро карда нашавад, ин амал метавонад хатарҳои муайяни саломатиро ба вуҷуд орад, ки бояд бо манфиатҳои эҳтимолии афзоиши истеҳсоли ғизо муқоиса карда шаванд.

Имкониятҳои истифодаи манбаи обӣ ҳамчун оби нӯшокӣ ва обёрӣ идома хоҳанд ёфт, бо таваҷҷуҳи бештар дар ин кор ба обҳои зеризаминӣ ва манбаъҳои алтернативӣ, аз ҷумла партовобҳо инкишоф хоҳад ёфт. Тағйирёбии иқлим ба коҳишёбии бештар дар ҷамъоварии оби борон оварда мерасонад. Барои таъмини дастрасӣ ва сифати об идоракунии тамоми захираҳои обро такмил додан зарур аст.

Ифлосшавии об асосан аз ҳисоби партофтани партовҳои саноатӣ, маишӣ ва кишоварзӣ ба вуҷуд меояд. Дар баъзе обанборҳо ифлосшавӣ ба дараҷае зиёд шудааст, ки онҳо ҳамчун манбаи таъминоти об тамоман хароб шудаанд.

Миқдори ками ифлосшавӣ наметавонад ба бадшавии назарраси ҳолати обанбор оварда расонад, зеро он қобилияти аз ҷиҳати биологӣ тоза карданро дорад, аммо мушкилот дар он аст, ки одатан миқдори моддаҳои ифлоскунандаи ба об партофташуда хеле калонанд ва обанбор наметавонад бо безараргардонии онҳо мубориза барад [7].

Обтаъминкунӣ ва истифодаи об аксар вақт бо монеаҳои биологӣ рӯ ба рӯ мешаванд: зиёд шудани каналҳо маҷрои онҳоро кам мекунад, гул кардани обсабзҳо сифати об, ҳолати санитарии онро бад мекунад ва ифлосшавӣ ба киштиронӣ ва истифодаи иншооти гидротехникӣ халал мерасонад. Аз ин рӯ, таҳияи тадбирҳои дорои монеаҳои биологӣ аҳамияти калони амалӣ дорад ва ба яке аз масъалаҳои муҳими гидробиология табдил меёбад.

Аз сабаби вайрон шудани мувозинати экологӣ дар обанборҳо, хавфи ҷиддии бад шудани вазъи экологӣ дар маҷмӯъ таҳдид мекунад. Аз ин рӯ, дар назди инсоният вазифаи бениҳоят калон – ҳифзи гидросфера ва нигоҳ доштани мувозинати биологӣ дар биосфера истодааст.

Пешгирии ифлосшавии об. Барои пешгирии ифлосшавии об якчанд роҳ вуҷуд дорад:

1. Коркарди партовобҳо.

Тозакунии оби ифлос – тоза кардани моддаҳои ифлоскунанда аз оби ифлос тавассути равандҳои физикӣ, кимиёвӣ ё биологӣ. Ин равандҳо ҳар қадар самараноктар бошанд, об ҳамон қадар тозатар мешавад.

2. Кишоварзии сабз.

Дар саросари ҷаҳон кишоварзӣ 70% захираҳои обро ташкил медиҳад, бинобар ин доштани зироатҳои устувор, обёрии самаранок, ки ниёз ба обро кам мекунанд ва истеҳсоли маҳсулоти хӯроквории аз энергия самарабахш зарур аст. Кишоварзии сабз инчунин дар маҳдуд кардани вуруди моддаҳои кимиёвӣ ба об нақши муҳимро мебозад.

3. 3. Пешгирии ифлосшавии ҳаво.

Ифлосшавии ҳаво ба ифлосшавии об бевосита таъсир мерасонад, зеро 25% партовҳои CO₂-и антропогенӣ аз ҷониби уқёнусҳо ҷаббида мешаванд. Ин ифлосшавӣ уқёнусҳои моро зуд турш карда, ба ҳаёти баҳрӣ ва марҷон таҳдид мекунад. Пешгирии ифлосшавии ҳаво беҳтарин роҳи пешгирии ифлосшавии об мебошад.

5. Кам кардани миқдори партовҳои пластикӣ.

80% пластмасса дар уқёнуси мо аз манбаъҳои заминист. Барои кам кардани миқдори пластикии ба уқёнус воридшаванда мо бояд истифодаи пластикиро дар саросари ҷаҳон кам кунем ва идоракунии партовҳои пластикиро такмил диҳем.

6. Сарфаи об.

Бе сарфаи об мо дур намеравем. Ин маънои онро дорад, ки об муъҷизаи камёб аст ва мо бояд онро дуруст нигоҳубин ва идора кунем.

• Яке аз роҳи дигари пешгирии ифлосшавии об назорат (мониториг) мебошад. Дар раванди назорат вазифаҳои зерин иҷро карда мешаванд: ҳолати умумии ҳавзаи обҷамъшавиро муайян мекунад.
• Обҳои ифлос ва онҳоеро, ки барои муҳофизат барои пешгирии бад шудан ниёз доранд, муайян мекунад.
• Тағйирот ва тамоюлоти обанборҳоро бо мурури замон нишон медиҳад.
• Пешрафтро дар самти ҳадафҳои сифати об чен кунед.
• Барои хориҷ кардани обҳо аз рӯйхати обҳои вайроншуда маълумот медиҳад.

Чӣ гуна ифлосшавии обро коҳиш додан мумкин аст?

1. Ҳангоми тоза кардани хона ба қадри имкон камтар аз маводи кимиёвӣ истифода баред. Ин қадами оддӣ метавонад як тағйироти ҷиддӣ диҳад. Истифодаи кимиёвии заҳрнок, аз қабили шустагар ё аммиак, на танҳо ба захираҳои об зараровар аст, балки ин танҳо нолозим аст. Маҳсулоти тозакунии табиӣ барои тоза кардани хонаводаҳо низ самаранок мебошанд, аммо онҳо ба муҳити сайёра ва захираҳои об зарар намерасонанд.

Барои тоза кардани хонаи шумо аз тоза кардани тирезаҳо то тоза кардани сафолҳои ҳаммом, аз қабили сирко ва содаи нонпазӣ истифода бурдан мумкин аст ва комилан заҳролуд нестанд.

2. Партовҳоро ба таври бояду шояд нобуд кунед. Ҳангоми истифодаи моддаҳои заҳрнок, ба монанди ранг ё аммиак барои дуруст нобуд кардани онҳо чораҳо андешед. Агар шумо ба дуруст нест кардани онҳо боварӣ надошта бошед, лутфан ба нуқтаи ҷамъоварии партовҳо муроҷиат кунед ё дар Интернет ҷустуҷӯ кунед. Ин аст рӯйхати баъзе моддаҳо, ки ҳеҷ гоҳ набояд онҳоро ба системаҳои рафъи партовобӣ резанд:

-ранг;

-равғани муҳаррик;

-ҳалкунандаҳо ва тозакунандагон;

-аммиак;

-ҳавзҳои кимиёвӣ.

3. Доруҳоро ба системаҳои рафъи партовобӣ напартоед. Доруҳо аз моддаҳое сохта мешаванд, ки ба муҳити атроф зарар расонида метавонанд. Агар шумо доруҳои муҳлати истифодаашон гузаштаро дошта бошед, онҳоро ба нуқтаи ҷамъоварии партовҳои хатарнок супоред.
4. Партовҳоро ба системаҳои рафъи партовобӣ наафтонед. Бо партофтани ашё, аз қабили уребча (памперс), салфеткаи нарм ба ҳоҷатхона (унитаз) шумо метавонед мушкилоти системаҳои рафъи партовобиро эҷод кунед. Ғайр аз он, ин ашё ба дарёҳо ва кӯлҳо партофта мешаванд ва ин метавонад моҳӣ ва дигар сокинони дарё ва баҳрро нобуд кунад. Онҳоро танҳо ба қуттии партов партоед.
5. То ҳадди имкон обро сарфа намоед. Нигоҳ доштани об барои ҳифзи захираҳои оби сайёра муҳим аст. Тоза кардани оби нӯшокӣ ва хонагӣ қувва ва неруи зиёдро талаб мекунад, аз ин рӯ обро ҳар чӣ бештар сарфа намоед, хусусан дар давраи хушксолӣ. Инҳоянд чанд одатҳои хуб, ки ба шумо дар сарфаи об кӯмак мекунанд:

• ба ҷойи оббозӣ кардан бо пуркардани дегҳо (ванна) хубтараш баданро бо об шӯед, зеро оббозӣ кардан обро бештар талаб мекунад;
• ҳангоми истифодаи об, аз қабили ҳангоми шустани дандон обро хомӯш кунед;
• дар рӯзҳои боронӣ гулзорро об надоред ва обёрии автоматиро хомӯш кунед;
• боғро пеш аз баромадани офтоб ва ё пас аз ғуруби он об диҳед, то бухор нашавад, ки ин боиси исрофшавии об мегардад.

6. Кӯшиш кунед, ки зарфҳои пластикӣ истифода набаред. Партовҳое, ки аз маводи пластикӣ омода шудаанд, дарёҳо, баҳрҳо ва кӯлҳоро ифлос мекунанд, ба ҳаёти баҳрӣ ва одамон зарар мерасонанд. Агар имконпазир бошад, ба ҷойи пластика зарфҳои шишагӣ ё халтаҳои матоиро истифода баред.

Адабиёт:

1. Лихачева А.Б. Проблема пресной воды как структурный фактор мировой экономики // Экономический журнал ВШЭ. 2013. №3.-C. 497-522.
2. Клубничкин В.Е. Проблемы питьевой воды // Научно-популярный и обозревательный журнал Символ науки. 2018. № 5. –C. 50-53.
3. Всемирная Организация здравохранения. Питьевая вода // https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/drinking-water/ от 15.06.2019г.
4. wikiHow. Как уменьшить загрязнение воды // https://ru.wikihow.com/
5. Лихачева А.Б. Масъалаҳои оби тоза ҳамчун омили иқтисоди ҷаҳонӣ // Экономический журнал ВШЭ. 2013. №3.-C. 497-522.
6. Клубничкин В.Е. Масъалаҳои оби нӯшокӣ // Научно-популярный и обозревательный журнал Символ науки. 2018. № 5. –C. 50-53.
7. Созмони умумиҷаҳонии тандурустӣ. Оби нӯшокӣ // https://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/detail/drinking-water/ от 15.06.2019г.

Самиева Анаҳита Мирзосафаровна – донишҷӯйи курси 3, факултети Сохтмон ва меъморӣ, ихтисоси 690101Б.